Lala Mustafa Paşa Osmanlı Devlet Adamı asker, sadrazam Kıbrıs Fatihi Kafkasya’nın fethinde İran'la yapılan savaşların muzaffer komutanı Bosna eyaletinin Sokol (Sokolovici) köyünde doğdu. Ağabeyi Deli Hüsrev Paşa’nın delaletiyle Yavuz Sultan Selim Han zamanında Enderun-ı Hümayuna alındı. Burada yüksek tahsil ve terbiyesini tamamladıktan sonra altı yıl Kanuni Sultan Süleyman’ın berberbaşılığını yaptı. Sonra çaşnigir ve bilahare mirahur (emir-i ahur) olarak Enderun'un yüksek memurluklarında bulundu. 1555 yılında Filistin-Safed Sancak beyliğine gönderildi. Bir yıl bu vazifede kaldıktan sonra, Manisa Valisi Şehzade Selim’in (İkinci Selim Han) lalalığına tayin edildi. 14 Eylül 1560’ta önce Budin-Pojega Sancak beyi, sonra da Van Beylerbeyi oldu. Erzurum, Halep ve Şam beylerbeyliklerinde bulundu. 1567’de Yemen’de Zeydi imamlarından Topal Mutahhar’ın isyan çıkarması üzerine, vezaret payesi verilerek bölgeye serdar tayin edildi. Mısır’da Yemen harekatının hazırlıkları ile meşgulken, yerine Koca Sinan Paşa tayin edilip İstanbul’a çağrıldı ve altıncı vezir olarak Divanı Hümayun'a girdi. 15 Mayıs 1570’de Kıbrıs’ın fethi ile görevlendirildi. 1570 Mayıs’ında adaya asker çıkardı. Önce Lefkoşe ve sonra Magosa’da yaptığı şiddetli çarpışmalar ve muhasaradan sonra bir yıl içinde kaleyi fethetti. Anadolu Türklerini yerleştirip idari teşkilatı kurduktan sonra, 15 Eylül 1571’de adadan ayrıldı. Büyük bir karşılama töreniyle İstanbul’a geldi. 1578 yılında Dağıstan, Şirvan ve Gürcistan, İran tarafından işgal edildi. Bu bölgelerin yöneticileri Osmanlı Devleti'nden yardım istedi. İran kuvvetleri, Irak’ta Osmanlı topraklarına saldırdı. 29 Mayıs 1555 tarihli Amasya antlaşmasını bozması üzerine İran’a karşı savaşa karar verildi. Lala Mustafa Paşa, İran Serdarı tayin edildi. 5 Nisan 1578’de İstanbul’dan hareketle yola çıkan Lala Mustafa Paşa, orduyu Erzurum’da topladı. Bu arada Diyarbakir kışlağında bulunan Habeş ve Yemen fetihlerinin meşhur kumandanı, zamanın deha sahibi Özdemiroğlu Osman Paşa’yı da maiyetine aldı. Erzurum’dan hareketle Ardahan yolundan ilerleyen Osmanlı orduları; Çıldır, Koyungeçidi, Şamahı savaşlarında İran’a büyük darbeler vurarak Kuzey Azerbaycan, Kafkasya ve Dağıstan’ı fethetti. 30 Eylül 1579’da Sokullu Mehmet Paşa’nın şehit edilmesi üzerine ikinci vezirliğe yükseltilip İstanbul’a çağrıldı. Bunun üzerine Koca Sinan Paşa İran Serdarı oldu. İstanbul’a dönmesinden bir müddet sonra Sadrazam Ahmet Paşa vefat edince vekili saltanat ünvanıyla sadrazam oldu. Üç ay dokuz gün sonra bu görevdeyken 7 Ağustos 1580’de vefat etti. Eyüpsultan’da vefatından bir müddet önce hazırlattığı mezarına defnedildi. Lala Mustafa Paşa'nın Özellikleri Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman, İkinci Selim ve Üçüncü Murat Han devirlerinde Osmanlı Devleti'ne hizmet etti. Lala Mustafa Paşa; büyük bir komutan, iyi bir devlet adamıydı. Osmanlı Devletinin en ihtişamlı devirlerinde, devlete yüksek kademelerde hizmet etme imkanını bulması, zeki ve iyi bir idareci olduğunun en açık delilidir. İlk büyük başarısını Kıbrıs Serdarlığında gösterdiğinden, Kıbrıs Fatihi diye tanındı. İran Serdarlığında da büyük başarılar sağladı. Peçevi İbrahim Efendi, Tarih’inde; “İranlılar, ondan yedikleri dayağı hiçbir serdardan yemediler!” diye başarılarını övmektedir. Lala Mustafa Paşa’nın idaredeki hizmetleri kadar önemli olan diğer bir hizmeti de, Osmanlı Devleti'nin birçok yerini inanılmaz derecede, abide ve hayır eserleriyle donatmasıdır. Başta Kıbrıs ve Kafkasya fetihlerindeki ganimet hissesi olmak üzere, elde ettiği büyük serveti bu yolda harcadı. Konya’da Şehzade Selim’in lalasıyken Ilgın’da cami, bedesten, kervansaray, Erzurum’da beylerbeyi iken Lala Mustafa Camii, Şam’da beylerbeyi iken üç yüz altmış odalı Lala Paşa Hanı ve Hamamı, tekke, Kunaytira’da cami ve imaret, Kıbrıs Seferi serdarlığında Lefkoşe’de açtığı Hazreti Ömer Camii’ne vakıflar, İran Seferi serdarı iken Kars Tiflis’te yaptırdığı camiler hayratından bazılarıdır. Hicaz bölgesinde Mekke ve Medine’de de bazı hayratı vardır. AİLE Sokullu Mehmet Paşa’nın akrabasıdır. İkinci vezirliğe kadar yükselen Deli Hüsrev Paşa’nın kardeşidir. İlk evliliğini Mısır Memluk Hükümdarı Kansu Gavri’nin oğlu Mehmet Bey'in kızı Fatma Hatun'la yaptı. Bu evliliğinden olan oğlu Mehmet Paşa, babasının vefatından beş yıl önce Halep Beylerbeyi iken vefat etti. İkinci evliliğini Kanuni Sultan Süleyman Han’ın oğlu, Şehzade Mehmet’in kızı Hüma Sultan ile yaptı. Bu evliliğinden de Sultanzade Abdülbaki Bey isimli bir oğlu oldu. www.biyografi.net (Binlerce Biyografi)