Mertol Tulum akademisyen 1941 yılında Balıkesir'in Ayvalık ilçesinde doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü (1964) mezunu. Bitirdiği bölüme Yeni Türk Dili asistanı olarak girdi. 1968’de Sinan Paşa’nın Tazarru’nâmesi ve Dil Hususiyetleri adlı çalışmasıyla doktorasını tamamladı. Aynı kürsüde profesörlüğe yükseldi. Türkiyat Enstitüsü müdürlüğünü yaptı. Eski Anadolu Türkçesi alanındaki çalışmalarıyla tanındı. ESERLERİ: Tazarru’nâme (Sinan Paşa’dan, 1971), Nev’î Divanı (Ali Tanyer ile, 1977), Tursun Beg Tarih-i Ebu’l-Feth (1978), Dil Tartışmalarında Gerçekler (Hasan Eren’le birlikte, 1991). Kendi dilinden biyografisi: 19 Şubat 1940 yılında Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde doğdum. İlkokulun ilk dört yılını Ayvalık’ta okuduktan sonra ailece Bursa’ya göçmemiz üzerine beşinci sınıfı Bursa’da Osmangazi İlkokulu’nda tamamladım. Ortaokulu Bursa’da Osmangazi Ortaokulu’nda, liseyi ise Bursa Erkek Lisesi’nde okuduktan sonra 1958 yılında İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne kaydoldum. 1963 yılının Ekim ayında mezun olduktan sonra 1964 yılı Şubat’ında aynı bölümde Yeni Türk Dili Asistanı olarak göreve başladım. “Sinan Paşa’nın Tazarru’-nâme” adlı eseri üzerinde yürüttüğüm “Tazarru’-nâme - Tenkitli metin ve fonetik inceleme” isimli doktora çalışmamı 1968 yılı Mart ayında tamamlayarak girdiğim doktora imtihanı sonucunda Pekiyi derece ile Dr. Phil. unvanını aldım. 1972 Eylül’ünde askerlik görevimi yapmak üzere yaklaşık iki yıl ara verdiğim görevime 1974 yılı Ocak sonunda geri döndüm. Doçentlik tezi üzerindeki çalışmalarım 1978 yılına kadar sürmüş olup, bu dönemde “Ma’ârif-nâme - Metin ve ki’li birleşik cümleler üzerinde bir araştırma” adlı tezimi yazdım, bilim imtihanı ve deneme dersi safhalarından Pekiyi derece alarak 13.11.1979 tarihinde Üniversite Doçenti unvanını kazandım. 1982-1983 öğretim yılında Selçuk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde öğretim üyeliği yaptım. 1983-1984 öğretim yılında yeniden İstanbul Üniversitesi’ndeki görevime geri döndüm, aynı zamanda bu anabilim dalının başkanlığı görevini üstlendim. Aynı yıl Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkan yardımcısı olarak da görev aldıktan sonra 1984 yılı Mart’ında Türkiyat Araştırma Merkezi Müdürlüğü’ne getirildim. Aynı yılın Temmuz’unda İstanbul Üniversitesi’nin Türk Dili Bölümü Başkanlığı’na atandım. Fakülte Yönetim Kurulu üyeliği de dahil olmak üzere, bu gibi idari görevlerimle birlikte öğretim üyeliği ve araştırma çalışmalarımı da sürdürerek 1989 yılında profesörlüğe yükseltildim. 1993-1996 yılları arasında Türkiyat Araştırma Enstitüsü Müdürü olarak da görev yaptım. Enstitü müdürlüğüm sırasında hazırladığım “Türk Dünyası Sosyal Yapı Araştırması” adlı proje kapsamında 1995 ve 1996 yıllarında birer ay süreyle Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan’da ön çalışmalar yapıp incelemelerde bulundum. 15 Mayıs 1997 tarihinde kendi isteğim üzerine emekli oldum. Üniversitedeki bu görevlerimin yanı sıra, 1983 yılında Atatürk Yüksek Kurumu bağlı kuruluşlarından Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu Aslî Üyeliği’ne seçildiğim gibi, bu kurum bünyesinde altı yıl boyunca Yürütme Kurulu üyeliği yaptım; ayrıca Terim, Gramer, Türkoloji Bilim ve Uygulama Kolları Üyesi olarak da çalıştım ve bir süre Sözlük Bilim ve Uygulama Kolu başkanlığında bulundum. 1986 yılında Yüksek Kurum Başkanlığı’na bağlı olarak kurulan Evliya Çelebi Bilim ve Uygulama Kolu üyeliğine seçilerek dört kişilik “Evliya Çelebi Seyahatnamesi Hazırlama ve Yayımlama Merkez Kurulu”nda görev aldım. Ayrıca 1985 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak kurulan Türk Kültürüne Hizmet Vakfı’na bakan tarafından tabii üye seçildim. HAKKINDA YAZILANLAR Bursa'da münzevi bir âlim: Mertol Tulum Beşir Ayvazoğlu 10 Mayıs 2012 A. Mertol Tulum adına ilk defa 1971 yılında Sivas'ta, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi'nden elli liraya kıyıp satın aldığım Tazarruname'de rastlamıştım. Nasıl bir çetin ceviz olduğu daha "Hamd-i nâ-ma'dûd ve senâ-yı nâ-mahdûd ol hazrete sezâ-vârdur ki, her zerre-i mevcûd ve her dâhil-i dâyire-i vücûd ol hazretün vücûb-ı vücûdına delîl-i katı'dur" şeklindeki ilk cümlesinden anlaşılan, uzun süre pek de anlamadan sırf musikisi için okuduğum Tazarruname, Fatih devrinin büyük ilim, edebiyat ve devlet adamlarından Sinan Paşa'nın imzasını taşıyordu. O zaman eserin ne kadarını okudum, hatırlamıyorum; ama yedi yıl sonra Orhan Şaik Gökyay'ın Milli Kültür dergisinin ikinci sayısında çıkan "Sevinç" başlıklı yazısından İ.Ü. Edebiyat Fakültesi'nde doçent olarak görev yaptığını öğrendiğim Mertol Bey'in Tazarruname neşriyle önemli bir iş yaptığını anlamıştım. Bu yazısını Destursuz Bağa Girenler (1982) adlı eleştiri kitabına da alan Orhan Şaik Hoca, sadece Mertol Bey'e "bağda elini kolunu sallayarak dolaşma yetkisi" tanımıştı. Açıkçası, Mertol Bey, bu haşin münekkide göre, o günlerde eski metinleri en az hatayla okuyup yeni harflere aktarabilecek birkaç isimden biriydi. Mertol Bey'in, doktora tezi olarak hazırladığı Tazarruname'nin hemen başında Sinan Paşa'nın hayatı, sanatı ve eserleri hakkında yazdığı kapsamlı bir araştırma da yer almaktadır. İstanbul'un ilk kadısı Hızır Bey'in (Kadıköyü'nün ismi ondan gelir) oğlu olan ve Nasreddin Hoca'nın soyundan geldiği rivayet edilen Sinan Paşa, Mertol Bey'in anlattığına göre, çok genç yaşta Fatih tarafından "Hâce-i Sultanî" unvanı verilerek Saray'a alınır ve halk arasında Hoca Paşa diye tanınır. Gedik Ahmet Paşa'nın azlinden sonra da sadrazam yapılmış, fakat çok geçmeden bazı konularda kendisinden farklı düşünenlerin tezviratıyla gözden düşerek hapsedilmiştir. Bunun üzerine devrin âlimleri toplanarak Sinan Paşa'nın hemen serbest bırakılmaması halinde o güne kadar yazdıkları bütün eserleri yakıp ülkeyi terk edeceklerini bildirerek Fatih'e adeta ültimatom verirler. Tehdide ister istemez boyun eğen Fatih, Sinan Paşa'yı serbest bırakarak Sivrihisar kadılığı ve müderrisliği göreviyle İstanbul'dan uzaklaştırır, fakat kararından pişmanlık duymuş olmalı ki, arkasından "mecânîne münasib tedbirat" alması, yani deliler için uygulanan usulü uygulaması için bir hekim gönderir. İznik'te Paşa'ya yetişen hekim, onu yeniden hapse attırarak günde elli değnek vurdurmaya başlar. Molla Hüsameddin'in Fatih'e bir mektup göndererek bu tarzda tedaviden (!) vazgeçilmesi ricası üzerine bırakılan Sinan Paşa, Sivrihisar'a yerleşerek padişahın ölümüne kadar orada yaşayacaktır. Sinan Paşa'nın hangi meseleden dolayı şikâyet edildiği ve ne ile suçlandığı ne yazık ki bilinmiyor. Fatih, öyle anlaşılıyor ki ulema tarafından tehdit edilmiş olmak gururunu incittiği için, öfkesini buna sebep olan Sinan Paşa'dan çıkarmıştır. Paşa, Mertol Tulum'un doçentlik tezi olarak hazırladığı Maarifname adlı eserinde padişaha çok acı sitemlerde bulunur. Sinan Paşa'nın Tazarruname'si, akademik hayatı boyunca çok önemli çalışmalar yapan ve bu çalışmalarına hâlen emekli olarak yaşadığı Bursa'da aynı heyecanla devam eden Mertol Bey'in ilk göz ağrısıdır ve elini üzerinden hiç çekmemiştir. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları arasında çıkan Yakarışlar Kitabı, bu eserin günümüz Türkçesiyle yeniden söylenişidir. Eski metinlerle haşir neşir olanlar bilirler ki, eski metinleri bugünkü dile çevirmek imkânsız denecek kadar zordur. Bu zor işin üstesinden maharetle gelen Mertol Bey'in son çalışmalarından biri de Seyyid Vehbi'nin Surname'sidir. Bilindiği gibi, bu eserde III. Ahmed'in şehzadeleri için yaptırdığı muhteşem sünnet düğünü ayrıntılı bir şekilde anlatılır. Padişah için hazırlanan minyatürlü nüshayı esas alan Mertol Bey'in hem orijinal metnin çeviriyazısını, hem de bugünkü Türkçeye çevirisini ihtiva eden bu titiz çalışması da kültür tarihimize ciddi bir katkı niteliği taşımaktadır (Kabalcı Yayınevi). Her iki eseri daha anlaşılır kılmak için düştüğü notların önemine ayrıca dikkatinizi çekmek isterim. Şu sıralarda bir lügat üzerinde çalışan Mertol Bey'e uzun ve verimli bir ömür diliyor, herkesin altından kalkamayacağı nice çetin ceviz metnin himmetini beklediğini kendisine hatırlatarak bu yazıyı Tazarruname'den İslâm sanatlarının estetik arka planı hakkında ipuçları da taşıyan kısa bir bölümün çevirisiyle noktalıyorum: "Tanrım! Dünyanın bütün nakkaşları ve insanoğlunun tüm ressamları bir nakış çizmek ve bir biçim yapmak isteseler, bir geniş ve açık yerde, bir hareketsiz nesnenin üstünde yaparlar; sen o ezel musavvirisin ki bir katre hareketli su üzerinde, dar ve karanlık bir kanalda öyle bir insan sureti meydana getirdin ki götürü Çin nakkaşları ve yeryüzü heykeltıraşları -ki portre çizici kalemleri ve ibret verici resimleri Âzer'in canını kıskançlığa sevk eder ve renk karıştırıcı akılları ve suret düzücü yaradılışları Mâni'nin usunu şaşırtır- hiç o suretin tasviri niteliğinde biçim düşünemediler ve bulamadılar; o çizim ve resmin güzelliği karşısında hayranlık duyup bakakaldılar, dünyanın bütün niteleme ustaları ile yeryüzünün tüm benzetme üstatları onu övmekte ve kutsamakta çaresizliğe düşüp şaşakaldılar." HABER Mertol Tulum'a vefa 12 Mayıs 2013 Fatih Üniversitesi’nin düzenlediği Türkolojiye Adanmış Bir Ömür etkinliğinin üçüncüsünde Prof. Dr. Mertol Tulum ve eserleri konuşulacak. Üniversitenin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ile Türkçe Topluluğu tarafından yarın gerçekleştirilecek sempozyuma, Türk diline önemli katkılar yapan Mertol Tulum da katılacak. Sempozyum, 12.45 ile 16.30 saatleri arasında Fatih Üniversitesi’nin Haramidere’deki kampüsünde D Blok Konferans Salonu’nda yapılacak. Arap harfli Türkçe metinleri okuma, çözümleme ve yorumlama konusunda dünyanın sayılı uzmanlarından olan Prof. Dr. Mertol Tulum ve eserlerinin konuşulacağı etkinliğe aralarında Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Mustafa Özkan, Prof. Dr. Muhammed Nur Doğan, Prof. Dr. Mehmet İpşirli, Doç. Dr. Mehmet Gümüşkılıç ve Beşir Ayvazoğlu’nun da bulunduğu çok sayıda uzman ve akademisyen katılarak tebliğlerini sunacak. www.biyografi.net (Binlerce Biyografi)