Okan Daher Finlandiya Tatar Türkleri Cemaati Başkanı Helsinki Üniversitesi öğretim üyesi
Islamic Parish of Finland - Finnish Tatar Community Mr. Okan Daher kanslia@fic-sis.org tel. (09) 643 579 Fredrikinkatu 33 A 00120 Helsinki
HABER
Gül`le Konut`ta özel görüşme 19 Ekim 2007 HELSİNKİ AA
Dışişleri Bakanı Abdullah Gül , Finlandiya Cumhurbaşkanı Tarja Halonen tarafından kabul edildi.
Halonen`in konutundaki görüşmede görüntü alınmasına izin verilirken, herhangi bir açıklama yapılmadı. Ardından parlamentoya geçen Gül , Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Liisa Jaakonsaari, AB İşlerinden Sorumlu Komite`nin Başkan Yardımcısı Kimmo Kiljunen`le bir araya geldi. Gül , bu ülkede yaşayan Tatarların kurduğu Finlandiya İslam Cemaati `ni de ziyaret etti. Cemaat Başkanı Okan Daher `le görüşen Gül, Tatar milli şapkası kepeç giydi.
HABER
1.Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı başladı 06/11/2007
Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü'nce düzenlenen ve Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in himayelerinde gerçekleştirilen "1. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı" Çeşme Ilıca Otel'de başladı. Yurt içinden 226, yurt dışından ise 115 olmak üzere toplam 341 akademisyenin bildiri sunacağı kurultayın açılış törenine; Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Mustafa İsen, İzmir Valisi Oğuz Kağan Köksal, Ege Üniversitesi Rektörü Ülkü Bayındır, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Fikret Türkmen, Aliağa Belediye Başkanı Tansu Kaya, Buca Belediye Başkanı Cemil Şeboy, Bornova Belediye Başkanı Sırrı Aydoğan, Kültür ve Turizm İl Müdürü Metin Atsal, Azerbaycan Yazarlar Birliği Başkanı Anar, Kosova Adalet Bakanı Yardımcısı Altay Suroy, Finlandiya Türk İslam Cemaati Lideri Prof. Dr. Okan Daher ve çok sayıda yerli ve yabancı bilim adamı katıldı. Etkinlik, 15 Nisan Cumartesi gününe dek sürecek.
Ünlü Tatar Türk Devlet Adamı ve Düşünür Sadri Maksudi Arsal, vefatının 50. yılında anısına düzenlenen etkinlikte rahmetle yâd edildi.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. tarafından düzenlenen “Ölümünün 50. Yılında Devlet Adamı ve Düşünür Sadri Maksudi Arsal” programı, 13 Mayıs 2007 Pazar günü Tarık Zafer Tunaya Kültür Merkezi’nde gerçekleştirildi. Dört oturumdan oluşan uluslararası etkinliğin koordinatörlerinden Gönül Pultar’ın etkinliği düzenleyen İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş’ye, Genel Müdür Nevzat Bayhan, Kültür Etkinlikleri Müdürü Müjdat Uluçam ve emeği geçenlere minnet ve şükranlarını sunarak başladığı konuşmasında Tatar Türkleri camiasından merhume Feride Gaffarova, Yahya Abdutin ve Rafail Muhitdinov’un Tataristan’daki çalışmalarının bu programın oluşmasına sağladığı değerli katkıyı vurgulayıp, www.idilural.com internet sitesine de vermiş olduğu destekten dolayı teşekkür etti.
Finlandiya’daki Türk Tatar camiasının başkanlığını yürüten Okan Daher ise Sadri Maksudi’nin bu ülkedeki yenilikçi ve birleştirici sosyo-kültürel ve siyasal çalışmalarını anlattı.
SÖYLEŞİ
Finlandiya Tatarları
Jarvenpaa Şehiri - Finlandiya. Avrupa'nın en kuzeyindeki mescit Jarvenpaa Mescidi. Tampere şehri Finlandiya. Yaz okulu kapanış töreni - Villa Traskulla Finlandiya. Finlandiya İslam Cemaati Merkezi - Helsinki.
Beyaz zambaklar ülkesi olarak adlandırılan Finlandiya'dayız... Finlandiya 1155 ten 1809 yılına kadar İsveç hakimiyetinde, 1809 yılından 1917'ye kadar da Rusya'nın hakimiyeti altında kalmış. Finlandiya ancak 1917 yılında bağımsızlığına kavuşabilmiş.
Helsinki şehri İsveç Kralı Gusta Vasaa tarafından 1510 yılında kurulmuş. Resmi dil İsveççe ve Ural/Altay dil grubundan olan Fince'dir.
Finlandiya'da günümüzde (bugün) sayıları 1000'e yaklaşan Tatar Türkleri de yaşamaktadır. Onların atalarının ana yurdu İdil yani Volga nehri boylarıdır. Tataristan'in başşehri Kazan ile Moskova arasında bulunan Nijni Novgorod vilayetinin Sırgaç bölgesindeki köylerden göç etmişlerdir.
İdil-Ural bölgesindeki Tatar Türkleri'nin yaşadığı köylerden 1870'lerde başlayan ve 1930'lu yıllara kadar süren göçler Finlandiya'da bir Tatar Türkleri adacığı meydana getirmiştir.
Esat Baybolat: Bizim dedeler. köylerde yaşamışlar. Nijnıy Novgorod şehrinden 150-180 km Ural dağlarına doğru.
Esat Baybolat: 1876 yılında Tampere'ye demiryolu yapılınca, Tampere'ye kadar gelmişler. Benim dedelerim 1895'lerde gelmişler. İlk önce geçici olarak gelmişler. I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1920'li yıllarda hudutlar kapanmış, ya bu tarafta veya öbür tarafta kalma seçimi yapmak zorunda kalmışlar.
Bu göçler tamamen ekonomik sebeplerledir.19 yüzyılın ikinci yarısında Çarlık Rusya'sının işgali altındaki Tampere şehri ile St. Petesburg arasında demiryolunun açılması Tatar Türklerine yeni hayat sahaları yaratmıştır. Demir yolu hattı boyunca ticaretle uğraşan Tatar Türkleri Finlandiya topraklarına yerleşerek, iş yerleri açmış, fabrikalar kurmuştur.
Osman Abdülrahman: Babam benim gelmiş İdil boyundaki Aktuk köyünden 1898 yılında. Buraya abisi iş yapmak için gelmiş, tekstil şirketine. Kendisine mağaza açmış, dükkan açmış.
Başta Tekstil,halı ve kürk olmak üzere genel olarak ticaretle uğraşan Finlandiya Türkleri oldukça varlıklı ve itibarlı insanlardır.
Enver Hayrullah: Büyük babalarım gelmişler Rusya'dan Tataristan'dan. Sonra başka şehirdeydik. Sonra Helsinki'ye geldik.. Ben kürk işine başladım.
N.S.K: Dedeleriniz ne iş yapıyordu?
Enver Hayrullah: Kumaş işi.
N.S.K: Siz kürk işine başladınız.
Enver Hayrullah: Ben kürke başladım 50 senedir bu işi yapıyoruz. Ama artık yeter. Kızım Hacer devam eder.
İrhan Nizamettin: Hoş geldiniz. Bu bizim mağazamız. Burada halılar satıyoruz. Biz dünyanın her yerinden halılar getirtiyoruz. Türkiye'den de getiriyoruz. Bunlar mesele, Türkiye'den geliyor, "İşbu Halı" denilen şirketten. Bunlar bizim için özel yapılmış halılar, ipek ve yün.
Finlandiya'nın başkenti Helsinki'yi gezerken,şehrin merkezindeki bir caddede üstünde hilal bulunan bir bina ile karşılaşabilirsiniz; Finlandiya İslam Cemaati binası ve camisiyle Helsinki'nin kültürel yapısına renk katmaktadır. Binanın bir katı mescit olarak kullanılmaktadır...
1922 senesinde Finlandiya'da dini özgürlük getiren bir kanunla İslamiyet resmen tanınmış ve Tatarlar 1925 yılında Finlandiya İslam cemaati adıyla cemiyetlerini kurmuşlar...
İmam Ramil Bilal: İnsanlar Ramazan ayında, başka aylarda en güzel giysilerini giyip mescit. camii doldurup toplanıyorlar. Mesela bizim mezcidimizde bayram namazında 600-700 kişi toplanıyoruz bayramlaşıyor, namaz kılıyoruz.
Finlandiya'da Tatar Türk kültürünün sürdürülmesini sağlamaya çalışan cemiyet, ülkenin her yerine yayılan Tatar Türklerini bütünleştirmektedir. Cemiyet Tatar Türklerini bir arada tutmakta, dillerini, dinlerini ve milli kültür ve kimliklerini korumak için uygun bir çatı görevini sürdürmektedir.
Leyla Hizmetullina: Ben geldim Kazan'dan Tataristan'dan. Çocuklara müzik dersleri vermek için.. Atalarımızdan kalan örf adetlerimizi öğretmeye çalışıyorum.
N.S.K: Niye geldiniz buraya ne öğrenmeye?
Feyzal: Dil, ana dil, müzik.
Gülten Bedrettin: Demek ki, çocuklarla Tatarca konuşmak lazım. Derslerde hikaye kitapları okuyoruz. Biz burada aşçılık yapıyoruz, kültür derneğimizle çalışarak kendi örf adetlerimizi çocuklara öğretmeye, dilimizi korumaya çalışıyoruz.
Cemiyetin merkezi toplantılar, eğlenceler,düğün toylar ve konferanslara ev sahipliği yapıyor. Finlandiya İslam Cemaati yöneticileri yaptıkları çok sayıda neşriyat,kültürel ve sosyal faaliyetlerle Tatar Türklerinin varlıklarını devam ettirmeye çalışmaktadır. Çocuklarının milli ve dini kimliklerini kazanması için Cemiyet merkezindeki sınıflarda, din,dil ve tarih eğitimi verilmektedir.
N.S.K: Niye geldiniz buraya ne öğrenmeye?
Kız: Dil, ana dil, müzik.
Kız: Ben buraya arkadaşlarımla öğrenime geldim.
Zirek Tuganay: Dışarıda, bahçede Fin kişileri ile Fince konuşuyorduk. Evde hep Tatarca, Fince konuşmaya izin verilmedi. Anne babalarımız kulaklarımızı çekiyorlardı Fince konuştuğumuzu duyduklarında.
Zirek Tuganay: Çocuklarımıza dil, din ve kültürü evde öğretmek gerekir.
Okan Daher – Finlandiya İslam Cemiyeti başkanı: Finlandiya İslam cemaati 1925'te kuruldu. 1935te Finlandiya Türkler birliği bizim kültür derneğimiz kuruldu. Ve 1945'te spor kulübü kuruldu. Cemaatimizin varlığının 3 temeli vardır. Kendi ana dilimiz, dinimiz ve zengin kültür mirasımız.
Zafer Karatay: Bunları ayakta tutmak için neler yapıyorsunuz?
Okan Daher – Finlandiya İslam Cemiyeti başkanı: Tabii her şey aileden, aile terbiyesinden geliyor. Başlıyor. Ve anne babadan, büyükbabalardan ve akrabalardan. Derneklerimize katılmak için tabi orda ana dilimizi kullanıyoruz. Ve örf adetlerimiz koruyoruz. Mesela Finlandiya Türkler birliği bizim kültür derneğimiz tarafından kültür geceleri düzenleniyor ve tiyatro sahneleniyor.
Tatarların 1925 senesinde kurduğu bu Finlandiya İslam cemaati adlı cemiyet sayılarının azlığına rağmen, ticaretle uğraşan aynı zamanda eğitime büyük önem vererek Fin toplumu içinde etkili ve itibarlı konuma gelen üyeleriyle Finlandiya ile Türkiye ve Tataristan arasında önemli bir köprü görevi yapıyor.
Okan Daher – Finlandiya İslam Cemiyeti başkanı: Fin hükümeti ile ilişkilerimiz çok iyi. Mesela geçen sene Finlandiya'nın eski Cumhurbaşkanı Ahtisaari cemaatimizi ziyaret etti. Aynı zamanda Türkiye'den de gelen heyetler cemaatimizi ziyaret ediyorlar. Mesela devlet bakanları olsun, başka bakanlar olsun. Onun için biz çok mutluluk duyuyoruz.
Zirek Tuganay: Çok selam. Ben Türkiye'ye birkaç kez gidip geldim. Marmaris'te, Alanya'da, Bodrum'da, İstanbul'da bulundum. Yaz tatiline gidiyorduk. Çünkü orası bizim için çok rahat memleket. Yemekleri çok güzel. Domuz eti var mı yok mu diye korkmaya gerek yok. Biz Türkiye'yi çok beğeniyoruz.
İçinde yaşadıkları şartlardan dolayı birkaç dili bir arada bilmek ve kullanmak zorunda olan Finlandiya Türkleri, evlerinde halen Mişer Tatar ağzı kullanırlar.
Değişik yollarla Finlandiya'ya ulaşan Türkiye Türkçesiyle yayınlanmış kitaplar yaygın olarak okunduğundan ve resmi belgelerde ve görüntülü, sesli yayınlarda Tatar Türkçesi kullanılamadığından Finlandiya-Tatar Türkleri arasında konuşulan Türkçe, Türkiye Türkçesi'ne benzer özellikler kazanmıştır. Daha önce basılan kitaplarda Arap alfabesi kullanılmış, ancak bugün Latin alfabesi ön plana çıkmıştır.
Tatar Türkleri cenazelerini Helsinki'nin merkezinde sahip oldukları Müslüman mezarlığına defnediyor...
Bu mezarlıkta ikinci dünya savaşı yıllarında hayatını kaybeden Tatarlar için yaptırılan anıt mezar da bulunmaktadır. 156 Tatar genci bu savaşta Finlandiya için can vermiştir...
Osman Abdulrahman: Liseden doğru 1939 yılında Harb'a girdim, kendi isteğimle. Finlandiya'da öyle. Arkadaşlarımızla girdik. Harb'da 4 buçuk sene askerlik yaptım. Çeşitli cephelerde.
Ekrem Numan: 17 yaşındayken askere gönderdiler o zamanlarda. Bilemedik. Biz Fin Tarafından, onlar Rus tarafından ikimiz de Tatar, Müslüman. Allah sakladı.
Finlandiya'nın Jarvenpaa şehrindeki cami Avrupa'nın en kuzeyindeki camidir... Finli bir mimarın çizdiği bu sevimli ahşap cami 1942 yılında inşa edilmiş, ancak savaş yıllarında için Fin askerlerince kullanılmıştır.Bu mescitte ilk namaz 1943 yılında kılınabilmiştir.
Feride Nizamettin: Bu mescit 1942 yılında kuruldu. Tatar halkı kendi aralarında para toplayıp, kendi imkanlarıyla yapmışlar. Binayı fin mimarı çizmiş. Bina ağaçtan. İçinde namaz salonu, mutfak, iki küçük oda bulunmaktadır. Bu camiyi ramazan aylarında teravih ve bayram namazları için kullanıyoruz. Buraya çok kişi toplanıyor. Finlandiya'da yaşayan başka Müslümanlar da, Kosova'dan, Bulgaristan'dan buraya gelip yerleşenler namaz kılmaya geliyorlar. Burada toylar, çay geceleri düzenliyoruz. Milli danslar, şarkılar öğreniyoruz. Ve en önemlisi , çocuklara din ve ana dili dersleri burada veriliyor.Finler bu camiye ilgi duyuyorlar. Çünkü bu cami Avrupa'nın, belki de dünyanın en şimalindeki cami.
N.S.K: Ezan okunuyor mu burada?
Feride Nizamettin: Gördüğünüz gibi, bu binada minare yok. Minareye benzer bir yeri var. Finlandiya'da din özgürlüğü olsa da, kimse kimseye karışmasa da ezan okunmasına izin verilmiyor. Ezan içerde okunuyor.
Helsinki ve Jarvenpaa'dan başka Turku ve Tampere şehirleri Tatar Türklerinin toplu yaşadıkları yerlerdir... Tampere şehrinde yaşayan Tatarlar, 1943 yılında Tampere İslam mahallesi adıyla cemiyet kurmuşlar. Bugün geniş bir daireyi mescit ve kültür merkezi olarak kullanıyorlar...
Muazzez Baybolat: Bu kitabı aşağı yukarı 2 senede yazdım. Tampere İslam mahallesi 60 yıl bayram kutlamış oldu. Onun için. Materyal değiştirmek çok zor oldu çünkü harp vaktinde hepsi bırakmış. Öyle böyle küçük küçük parçalarda bulmuş.
Zafer Karatay: Neden 3 dilde yazdınız?
Muazzez Baybolat: Fin halkına da bildirmek istiyordum. Bizim kim olduğumuzu. Biz göçmenler olsak da üst seviyede burada yaşadık.
Çekimler için gittiğimiz günlerde Tatar toplumu yaz okulunun kapanış törenleri ve Tatarların geleneksel yaz şenlikleri olan Sabantuy bayramı için bir araya gelmişti...
Helsinki'deki cemiyet merkezinde buluşarak, bir saatlik otobüs yolculuğuyla göl kıyısında orman içindeki yaz okuluna ulaşıyoruz...
Cemiyetin satın aldığı bu bina çok amaçlı olarak kullanılıyor... Yaz okulunda çocuklarla okulda çocukları eğitim gören aileler nöbetleşerek ilgileniyor. Helsinki'de 1948-1969 yılları arasında eğitim veren Türk ilkokulu kapanmış. Ülkenin değişik yerlerinde dağınık yaşayan ailelerin çocuklarına dil ve din bilgileri milli kültür dersleri, her sene düzenlenen yaz okulunda öğretiliyor.
Yatılı olan bu okul aynı zamanda çocukların bir birleriyle kaynaşmasına, arkadaşlık bağlarının güçlenmesine ve gelecekte de cemiyet içerisinde birlikte hareket etmelerine ortam yaratıyor...
Şamil Alaaddin: Biz buraya eski adetlerimizi sürdürmeye geldik. Biz ikimiz böyle bir kampta tanıştık, ilk defa. Çocuk idik lakin. Biz, gönüllü geliyoruz buraya. Kültürümüzü öğrenmeye. Küçüğümüz burada diğer çocuklarla tanışıyor.
Yaz okulunun son günü öğrenciler hem öğrendiklerini sergiliyor, hem de gelen aileler bu vesileyle Tatarların geleneksel Sabantuy adlı yaz şenliğini gerçekleştiriyor.
Okan Daher – Finlandiya İslam Cemiyeti başkanı: 1920 yılının sonlarından itibaren, her sene olmasa da, mahallemiz tarafından düzenlenmiştir. Çeşitli yerlerde tertipleniyordu. 15 sene önce bu kamp. Traskulla, mahallemiz tarafından satın alındı. Ve biz bundan yaralanıyoruz. Bu yıl 16 öğrenci katıldı. Fırsattan yararlanarak size: hürmetli veliler, çocuklarınızı bu kampa gönderdiğiniz için mahallemiz adına teşekkür ediyoruz. Çünkü eğitim cemiyetimizin en önemli faaliyetlerinden biridir. Belli ki, veliler çocuklarına evde terbiye vermektedirler ama cemiyetimiz, mahallemiz bu çocuklara din, dil dersleri, başka dersler de düzenlemektedir.
Adam: Çocuğa isim koymayı gösterelim mi? İyi o zaman sizi isim koyma törenine çağırıyorum gösterin bakalım töreni Feyzal ve İrek.
Beyaz zambaklar ülkesinde Finlandiyalılarla birlikte aynı sevinçleri ve sıkıntıları paylaşan 156 gencini en güzel gençlik yıllarında ikinci dünya savaşında kaybetmiş, Avrupa'nın en kuzeyindeki mescidi kuran Tatar Türkleri bugün sayılarının azlığına karşın dinlerini,dillerini milli kimliklerini kararlılıkla korumayı sürdürüyor.
Özütürk Belgeseli'nde, Litvanya, Polonya, Kırım ve Türkiye'de yaşayan yok olmanın sınırında dolaşan Karay Türklerini tanıdık.
Macaristan'daki Küçük Kumanistan ve Büyük Kumanistan'da 1200'lü yıllardan beri bizden birileri olan ama bizlerin haberi olmadan yaşayan Kuman yani Kıpçak Türkleri arasında dolaştık.
Litvanya'da Polonya'da 1400'lü senelerden beri camileriyle, köyleriyle, gelenekleriyle yaşayan Tatar Türkleri'ni ziyaret ettik... Onları yakından tanıyınca bir başka sevdi.
Unutmayın Litvanya'daki Yaşayan Tatarları
Selam aleyküm. Bohoniki'den Türkiye'deki Müslümanlara ve özellikle de İstanbul'a selam söyleyin.
Bize geldi Türk karındaşlar, akrabalar. Büyük mutluluk getirdiler bize. Diliyoruz ki: UNUTMAYIN BİZİ!
Özü Türk Belgeseli Ekibi
İletişim Adresi TRT İstanbul Televizyonu, Ortaköy - İSTANBUL