Biyografi Ara!

Binlerce biyografi keşfedilmeyi bekliyor

Vani Mehmet Efendi

Hünkâr Şeyhi

Sayfayı paylaş
İlgili Kategoriler

Vani Mehmet Efendi    -(1685)
müderris, müfessir
Hünkâr Şeyhi 

Asıl ismi Mehmed'dir. Peygamber Efendimizin soyundan olup seyyiddir. Aslen Van'ın Hoşab (Güzelsu) kasabasındandır. Babası Vanî Bistam Efendi'dir. Van'da doğmuş olup, doğum tarihi bilinmemektedir. Babasından dolayı Vanîzâde, kendisi Van'da doğduğu için de Vani nisbetleri ile meşhûr oldu. 

Vani Seyyid Mehmed Efendi, ilk tahsiline Van'da başladı. Doğunun belli başlı ilim merkezlerini dolaştı. Gence, Karabağ ve Tebriz gibi bazı beldelerde ilim tahsil etti. Nûreddîn Şirvani'den Halveti yolunun tasavvuf bilgilerini öğrenip kemale geldi. Daha çok tefsir, hadis, fıkıh ve tarih bilgileri üzerinde çalışan, edebiyât ve belagatta yükselen Mehmed Efendi, Erzurum'a yerleşti. Camilerde vaaz ve nasihatler ederek, insanlara Allahü tealanın emir ve yasaklarını bildirdi. Erzurum'da bulunduğu sırada evlenip çoluk çocuk sahibi oldu. Sonra yetişen iki kızından birini talebelerinden Şeyhülislâm Seyyid Feyzullah Efendiye, diğerini de, yine talebelerinden Bursa Sultaniyesi müderrislerinden Mustafa Efendiye verdi. Bu dâmâdı daha sonra "Vanidamadı" diye tanındı.

Bilgisi ve hitabetiyle, herkesin hayranlığına mazhar olan Mehmed Efendi, Erzurum beylerbeyi Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa ile sohbet edip, nasihatlerde bulundu. Fazıl Ahmed Paşanın babasının vefatı üzerine sadrazam tayin olunarak İstanbul'a çağrılmasından sonra, Mehmed Efendinin namı İstanbul'da da duyulmaya başladı. Padişah Dördüncü Mehmed Hanın emriyle İstanbul'a çağrıldı. Padişah hocası (Hünkâr şeyhi) ve Yeni Camide ilk kürsü vaizi oldu. Şehzade Mustafa'nın da hocalığını yaptı. Padişah vaizi olunca, şehzade Mustafa'nın terbiyesini, talebesi ve damadı Feyzullah Efendiye bıraktı. Padişah hocası olmasından dolayı "Şeyh Mehmed" namıyla anılmaya başlanan Mehmed Efendinin Yeni Cami kürsüsünden ettiği vaazlar, büyük itibar gördü. Zühd ve takvası, dünyaya ehemmiyet vermeyip, Allahü tealadan çok korkması, itibarını yükseltti. Vaaz ve nasihatleri pek tesirli oldu. 1665 senesinde bazı sahte tarikatçıların çığırdan çıkan, zaman zaman İslamiyetin dışına taşan hal ve hareketlerinin durdurulması için ferman çıkarttı. 

1685 (H.1096) târihinde Bursa yakınlarında Kestel köyünde vefat edip, orada kendi yaptırdığı caminin girişine defnedildi.

Sabetay Sevi meselesi

Zamanında Sabatay Sevi adında bir haham kendisinin Mesih olduğuna dair bir takım sapık fikirler ileri sürmüştü. Bir ihbar üzerine yakalanıp Edirne'ye getirildi. Edirne sarayında Şeyhülislâm Minkarizade Yahya Efendi ve Sultanın imamı Vani Mehmed Efendi'den müteşekkil bir divan kuruldu. Padişahın bitişik odadan takib ettiği görüşmeler sonunda Sabatay kendisinin müslüman olduğunu söyledi ve dönme olduğunu ilan etti. Onun müslüman olmuş görünmesiyle ilgili olarak Vani Mehmed Efendi; "Bu adamın müslümanlığı kalbi hisler ve ihlas ile kabûl ettiğine kani değilim. Fakat dînimiz şüpheyi reddeder ve kişinin imanı üzerinde hüküm ancak cenabı Hakk'ındır. Bu itibarla ihlas ile müslüman olmasını niyazdan başka bir şey yapamam" diyerek İslamiyetin hükümlerine bağlı olduğunu gösterdi.

Vani Mehmed Efendi 1683 senesinde Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasındaki İkinci Viyana Seferine ordu şeyhi olarak katıldı. Seferden sonra Bursa yakınlarındaki Kestel köyüne gönderildi. İstanbul'da boğazda kendi adıyla anılan Vaniköy'de bir cami ve medrese yaptırdığı gibi, Kestel'de de büyük bir cami ve mektep yaptırdı. Ömrünü orada tamamladı.

Vani Mehmed Efendinin vakfiyesi özetle şöyledir: "Hamdü sena Allahü tealaya mahsustur. O'nun Resûlü'ne salat ve selam ederim. Kullarına rahmetini ihsan etmekle kalplerini nûrlandırmış ve bunlar arasında zenginleri de hayır yapmak, kendilerine ihsan ettiği mallarını sırf Allahü tealadan sevab umarak ve rızasına talib olarak herkese faydalı şeyleri vakfetmekle seçip ayırmış ve cömert zenginlere dünyanın ve dünya zevklerinin fani, geçici, ahiretin ve onun nişanlarının baki, kalıcı olduğunu ilham buyurmuştur.

Cenabı Hak insanı şu fani dünyada, baki ve ebedi olan ahirete azık toplamak için yarattı. Dünyada yarattığı cevher ve madenleri ve mallarını da, Cennet'in yüksek makamlarını onlarla elde etmek için bu hikmetle yaratıp icad etti. Dünyanın yokluğa gidişi ve âhiretin bâkî ve ebediyete mazhâr olduğu, Kur'anı kerimde bildirildi. Sonra âhiret için azık tedârik etmek ve muhtac olanlara yardım husûsunda teşvikte bulunuldu. Mescid yapanlar ve tamir edenlerin faziletleri bildirildi. Gam ve endişenin insanları sardığı bir günde ümmetine şefkat buyuracak olan Peygamber efendimiz, birçok hadisi şerîfleri ile evkafın menfaatlerinden haber verdi.

Bundan sonra kardeşlerim ve sevdiklerim: Biliniz ki, günâhı çok ve ayakların toprağı olarak şu sahifeleri karalayan ve suçunu, kusûrunu itiraf eden ve Rabbin rahmetini ve yardımını uman Van'da doğanBursa'da oturan Muhammed bin Molla Bistam bin Molla Rüstem bin Şeyh Halil şöyle der: Tefekkür ederek dünyânın karar yeri olmadığını ve insanın elde ettiği malların ancak günah ve zarardan ibaret bulunduğunu ve âhiret için dünya servetlerine dalıp infak ve tasadduk yönünden geçmenin mutlaka kötü bir alışkanlıktan ibaret olduğunu anlayınca, Bursa'da Kestel Karyesinde cenabı Hakk'ın bana ihsan ettiği mal ile içinde müslümanların her namazı ve bilhassa Cuma ve bayram namazlarını eda etmeleri için bir mescid ve cami yaptırdım.

Ey Rabbim! Kulunu bu mübarek binaların inşasına muvaffak kıldığın gibi, bunların güzelce kabûlünü ve bereketini de ihsan eyle. Rızana yakın olarak dîninin ihyâsına sebep kıl."

Pekçok talebe yetiştiren Vani Mehmed Efendi, birçok kıymetli eser kaleme aldı. Arais-ül-Kur'ân, Hülasat-üt-Tefasîr, Risale-i Mebde' vel-Me'âd, A'mâl-ül-Yevm vel-Leyl adlı eserleri yanında devlet büyüklerine gönderdiği nasihat mektuplarını ihtiva eden bir de münşeatı vardır. Eserleri çeşitli kütüphânelerde mevcuttur.

1) Târih-i Râşid; c.1, s.483
2) Güldeste-i Riyâz-ı İrfân; s.409
3) Osmanlı Müellifleri; c.2, s.50
4) Kâmûs-ül-A'lâm; s.4679
5) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49. Baskı) s.1159
6) Vekâyi-ül-Fudelâ, Üniversite Kütüphânesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, No: 3216, c.2, v.218a
7) Hadîkat-ül-Cevâmi'; c.2, s.168
8) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.16, s.245


English Biography

VANI MEHMET EFFENDI 

He is one of our scientists who gained much credit with the name of Hunkar Sheik in Sultan Mehmet the 4th period and who gave his name to a village in the Bosphorus. 

His exact date of birth is not known. His is from Hoşap town in the vicinity of Van.Since Vani Mehmet Effendi was a person who was known for his oration and being speech sheik who addressed to people very well, his reputation was spread everywhere in a short time. He gained favor of Sultan Mehmet the 4th by mediation of Grand Vizier Fazıl Ahmet Pasha and had a lasting credit in state affairs for a long time. 

However, since he was a bigot and behaved harshly to those he disliked, he gained many enemies and was sent away from the palace as a result of the inspirations to the sultan and went to his farm in Kastel in the vicinity of Bursa and died there in 1689. Historians refer to him as Vani Mehmet Effendi. He wrote some booklets on Mev'ize. He bears the nickname of Vaniköy since he lived in Vaniköy quarter of Istanbul Anatolian side.